Filmski ciklus „Prokleti Božić“

U Omladinskom centru CK13, od 22. do 24. decembra, Art bioskop kolektiv organizovao je filmski ciklus „Prokleti Božić“, posvećen mračnoj strani prazničnog perioda. Umjesto očekivanih slika topline, porodične harmonije i sentimentalne nostalgije, publika je suočena s filmovima u kojima božićna atmosfera postaje okidač za nasilje, paranoju i moralni raspad.

Urednici ciklusa, Jovan Vasiljević i Milan Tica, odlučili su da se poigraju samim pojmom „božićnog filma“, ironizujući njegova ustaljena značenja. Kako je objasnio Milan Tica, jedan od urednika, ideja za ciklus nastala je spontano, iz samog kalendarskog konteksta i termina projekcija. Upravo taj praznični okvir otvorio je prostor za razmišljanje o tome šta se dešava kada se iza svjetlucavih izloga i porodičnih rituala pojave potisnute, često nasilne priče.

Ciklus je otvoren filmom Fargo (1996, režija: Joel i Ethan Coen), crnohumornom kriminalističkom pričom smještenom u zavejanu Minesotu. Iako Božić nije direktno u fokusu radnje, zimska izolacija i banalnost zla koje izmiče kontroli presudno oblikuju atmosferu filma.

Drugog dana prikazan je Eyes Wide Shut (1999, režija: Stanley Kubrick), hladna i paranoična noćna odiseja kroz božićno osvijetljen Njujork, u kojoj se jedan brak suočava sa tajnama, fantazijama i raspadom iluzije sigurnog, buržujskog svijeta.

Završnica ciklusa bila je rezervisana za kultni horor Black Christmas (1974, režija: Bob Clark). U studentskom domu, uoči Božića, anonimni telefonski pozivi prerastaju u smrtonosnu prijetnju, a praznik postaje pozornica čistog užasa. Ovaj film, kako je naglašeno, predstavljao je tematsku okosnicu ciklusa i jedan od njegovih ključnih inspirativnih impulsa.

Filmski ciklus „Prokleti Božić“ u CK13 tako je ponudio alternativni pogled na praznike, ne kao vrijeme obaveznog veselja, već kao period u kojem društvene pukotine, potisnute tenzije i moralne dileme postaju vidljivije nego inače. Umjesto utjehe, publika je dobila priliku za suočavanje, a umjesto eskapizma promišljanje o tamnijim slojevima praznične mitologije.

Povodom ciklusa, organizatorima smo postavili pitanja: kako je nastala ideja za „Prokleti Božić“ i zašto su odlučili da se bave tamnijom stranom praznika? Šta ih je inspirisalo da prazničnu atmosferu prikažu kao okidač za nasilje i paranoju, a ne kao uobičajenu sliku topline i zajedništva? Takođe, pitali smo po kojim kriterijumima su birani filmovi i šta ih tematski povezuje.

Na ova pitanja odgovorio je Milan Tica, jedan od organizatora ciklusa:

„Ideja za filmski ciklus ,,Prokleti Božić” nastala je prilično spontano. Kada smo Jovan Vasiljević i ja razmišljali o terminima projekcija, bilo je logično da se one vežu za kraj decembra i praznični period. Odatle se nametnula i želja da se poigramo samim pojmom ,,božićnog filma”, ne u njegovom uobičajenom, toplom i idiličnom značenju, već ironično i izokrenuto. Božić jeste datum i simbol zajedništva, ali je istovremeno i vreme u kojem se, paralelno sa porodičnim komedijama i svetlucavim izlozima, često odvijaju i mnogo mračnije, potisnute priče. U tom smislu, praznična atmosfera nam je poslužila kao zanimljiv kontrapunkt: umesto utehe i harmonije, ona u ovim filmovima postaje okidač za nasilje, paranoju, pucanje društvenih normi i moralni raspad. Ta napetost između onoga što bi ,,trebalo” da osećamo tokom praznika i onoga što se zapravo dešava iza zatvorenih vrata učinila nam se filmski i tematski veoma plodnom. Filmovi su birani po nekoliko jednostavnih, ali jasnih kriterijuma. Prije svega, radnja se odvija tokom zimskih praznika ili u izrazito zimskom ambijentu; u slučaju Farga to nije direktno Božić, ali je izolovani, snijegom zavejani gradić ključan za atmosferu filma. Drugi kriterijum bio je da svaki film predstavlja drugačiju vrstu mraka. Fargo je mračan na bizaran način, pun crnog humora, apsurda i naizgled banalnog zla koje izmiče kontroli. Eyes Wide Shut je hladan, misteriozan i paranoičan film o skrivenim željama, moći i raspadu iluzije sigurnog, buržujskog sveta. Black Christmas je, s druge strane, bio gotovo neizbežan izbor, kultni i uticajni horor koji je na neki način i pokrenuo ceo ciklus, jer doslovno postavlja Božić kao pozornicu čistog užasa.“

Filmski ciklus „Prokleti Božić“ u CK13 tako je, kroz pažljivo odabrane naslove, ponudio kritičko promišljanje praznika kao društvenog i kulturnog konstrukta, podsjećajući da ispod obaveznog prazničnog sjaja često opstaju potisnute tenzije i mračne priče koje film čini vidljivim. Posebno snažan utisak ostavio je Black Christmas (1974), film koji ni decenijama nakon nastanka nije izgubio na uznemirujućoj efikasnosti. Njegova snaga ne leži u eksplicitnom nasilju, već u atmosferi stalne pretnje i osjećaju da je prostor koji bi trebalo da bude dom, zajednica, praznično okupljanje, duboko kompromitovan. Božićni dekor, pjesme i rituali ovdje ne ublažavaju strah, već ga pojačavaju, jer se horor odvija upravo u pukotini između očekivane topline i brutalne stvarnosti.

Film funkcioniše i kao suptilna društvena kritika. Anonimnost napadača, ignorisanje ženskih glasova i potcjenjivanje opasnosti od strane autoriteta dodatno produbljuju osjećaj nemoći i izolacije. U kontekstu ciklusa „Prokleti Božić“, Black Christmas djeluje kao njegovo najradikalnije ostvarenje, film koji ne koristi praznike samo kao pozadinu, već ih direktno razotkriva kao krhku iluziju sigurnosti. Kao završnica programa, ostavlja publiku bez utješnog zaključka, ali upravo u tome leži njegova najveća snaga.