Nemanjići su sigurno najznačajnija srpska dinastija, u čije doba je srpska država dosegla svoj zenit i kada je ostvarena samostalnost Srpske pravoslavne crkve. O vladarima ove dinastije se mnogo pisalo i relativno mnogo se i zna, ali njihove supruge su ostale u senci.
foto: vavevdenjebeograd.net (sveta Anastasija, Ana Nemanjić)
Ana - supruga Stefana Nemanje
O Ani, supruzi Stefana Nemanje, znamo veoma malo. Njeno poreklo nam je nepoznato. Po nekim istoričarima ona potiče iz jedne od bočnih grana dinastije Komnin, dok drugi navode da je rodom od dukljanske vladarske kuće. Za Nemanju se udala prije 1166. godine, tj. pre njegovog stupanja na velikožupanski presto. Imali su petoro djece, tri sina - Vukana, Stefana i Rastka i dve kćerke čija su imena nepoznata. Zajedno sa Nemanjom se zamonašila 1196. godine. Kao monahinja Anastasija je svoje poslednje dane provela u Bogorodičinom manastiru u Rasu. Umrla je verovatno pre 1200. godine i sahranjena je u Studenici.
Evdokija Anđeo
Stefan Nemanjić (1196 – 1228), srednji sin Stefana Nemanje i Ane, nasledio je svog oca na mestu velikog župana 1196. godine. Iako je bio srednji sin, to mesto mu je pripalo upravo zbog njegovog braka. On je bio oženjen Evdokijom Anđeo. Njen otac je bio Aleksije III Anđeo, vizantijski car, a stric Isak II. Prilikom venčanja sa Evdokijom, Stefan je dobio titulu sevastokratora koja je dodeljivana bliskim carskim rođacima. Evdokija i Stefan su imali dva sina, Radoslava i Vladislava, potonje kraljeve. Godine 1201. ovaj brak je raskinut. Stefan je Evdokiju proterao iz Rasa, jer je navodno bila šugava, dok neki sumnjaju na preljubu. Bilo kako bilo, Evdokija je 1201. ponovo stigla u Carigrad. Tamo će se udati za Aleksija V Duku Murfuzla 1204. godne, ali nakon prodora krstaša Aleksije će bti ubijen i Evdokija je ponovo slobodna. Njen treći brak je bio sa Lavom Sgurom, gospodarom Korinta. Opet joj sreća neće biti dugog veka. Godine 1208. ponovo je postala udovica. Jedino što još znamo o njoj je to da je umrla 1211. godine.
foto: flickr.com (Smrt Ane Dandolo)
Ana Dandolo
Nakon što je raskinuo brak sa Evdokijom, Stefanu je bila potrebna nova supruga koja bi ujedno ojačala međunarodni položaj Srbije. Izbor je pao na Anu Dandolo. Ana je bila unuka mletačkog dužda Enrika Dandola koji je 1204. sa krstašima zauzeo Carigrad i srušio Vizantiju. Brak Ane i Stefana je sklopljen definitivno iz političkih razloga. U Srbiju je stigla 1216. godine i sigurno je zaslužna za Stefanovo približavanje papi i dobijanje kraljevske krune 1217. godine. U ovom braku su rođena dva sina - Uroš (kralj u periodu 1243-1276) i Predislav, koji će od 1263. do 1270. godine biti srpski arhiepiskop Sava II. Nakon Stefanove smrti 1228. ostala je u Srbiji. Dočekala je da njen sin Uroš postane kralj. Umrla je prije 1263. i sahranjena je u Sopoćanima, gde postoji freska na kojoj je prikazano oplakivanje poreminule kraljice Ane.
Ana Komnin
Godine 1228. na tron je došao novi kralj Radoslav (1234-1243). Njegova supruga je bila Ana Komnina, kćerka epirskog despota i solunskog cara Teodora I Anđela. Za Radoslava se udala još pre njegovog stupanja na presto, verovatno 1219/1220. Nije bila omiljena zbog svog velikog uticaja na muža koji se sve više osećao Grkom. Potpisivao se kao Stefan Duka, razmišljao da Srpsku crkvu stavi pod jurisdikciju ohridske arhiepiskopije... Nezadovoljna vlastela je 1234. zbacila Radoslava sa trona. Zbačeni par je utočište pronašao u Draču. Postoje dve verzije šta je bilo sa Anom. Jedna je da je pobegla od Radoslava sa nekim francuskim vitezom, a druga da se sa suprgom vratila u Srbiju gde je umrla kao monahinja.
Beloslava Asen
Supruga kralja Vladislava (1234-1243) bila je Beloslava, kćerka bugarskog cara Jovana Asena II. Ovaj brak je izgleda zaključen između 1230. i 1233. na inicijativu arhiepiskopa srpskog, a kraljevog strica, Save I. Beloslava i Vladislav su imali troje djece - dva sina, Stefana i Desu, koji se 1282. godine spominju kao pokojni, i kćerku nepoznatog imena. Nakon zbacivanja sa vlasti 1243, Vladislav se sklonio sa porodicom u Dubrovnik, gdje se kraljica Beloslava pominje 1285. godine. Nakon toga nemamo više podataka o njoj.
foto: Spomenik Jelene Anžujske
Jelena Anžujska
Najznačajnija srpska kraljica XIII veka je, slobodno možemo reći, Jelena Anžujska. Jelena je bila supruga Uroša I (1243-1276), a majka kraljeva Dragutina i Milutina. Njeno poreklo nije jasno. Karlo I Anžujski, kralj Napuljske kraljevine, je u jednom svom pismu naziva svojom rođakom. Po drugima potiče od porodice Kurtne koja je davala latinske careve, dok treći smatraju da potiče od sremskih Anđela. Jelena se za Uroša I udala oko 1250. godine. Njen uticaj je bio veliki još za Uroševog života, a naglo je porastao za vreme vlasti njenih sinova. Godine 1276. od Dragutina je na upravu je dobila Zetu, Trebinje, Plav i dolinu gornjeg i sredjeg Ibra. Na tom prostoru Jelena je organizovala svoju vlast i samostalno je vladala. Bila je omiljena u narodu jer je pomagala podjednako i pravoslavne i katolike. U primorju je podizala i obnavljala katoličke crkve i samostane, ali nije ni zapostavljala pravoslavne. U dolini Ibra je podigla manastir Gradac koji će biti njena grobna crkva. U Brnjacima na gornjem Ibru je imala dvor u kome je radila neka vrsta devojačkog instituta. Zamonašila se po pravoslavnom obredu u crkvi Sv. Nikole kod Skadra. Zanimljivo je da je u monaštvu zadržala svoje svetovno ime.
Umrla je u dubokoj starosti 1314. godine u Brnjacima i sahranjena je u svojoj zadužbini, manastiru Gradac.
Za Jelenu Anžujsku i za Uroša I se veže romantična priča o Dolini jorgovana. Naime, pre venčanja, Uroš je naredio da se cela dolina Ibra zasadi jorgovanima kako bi mladu kraljicu podsećali na rodni kraj. Još jedna zanimljivost vezana za Anžujsku je ta da je ona prva srpska kraljica koja je dobila svoje žitije. Pisac tog žitija je srpski arhiepiskop Danilo.
Katalina Arpad
Katalina Arpad je prva ugarska princeza na srpskom dvoru. Udala se za Dragutina verovatno nakon 1268. godine kada je njen deda Bela IV porazio Dragutinovog oca Uroša I. Brak Dragutina i Kataline je bio skladan. Zahvaljujući ovome braku, Dragutin je od ugarskog kralja na upravu dobio Mačvu i Beograd. Tako se prvi put Beograd našao u okvirima srpske države. Imali su barem četvero djece. Najviše podataka imamo o njihovom sinu Vladislavu, koji je bio pretedent na ugarski i srpski presto, i kćerki Jelisaveti, bosanskoj banici i majci Stjepana II Kotromanića. U srpskim izvorima se spominje srdačani prisan odnos dve jetrve, Kataline i Simonide, njihovom susretu u Beogradu i zajedničkom poklonjenju grobu Jelene Anžujske. Nakon Dragutinove smrti 1316. godine, nemamo više podataka o kraljici Katalini.
Nema komentara