Marko Kraljević – od istorijske ličnosti do epskog junaka: Junak srpske narodne epike

U srpskoj narodnoj epici, kada se analiziraju pesme o ciklusu Marka Kraljevića, on je uvek predstavljen kao pozitivna ličnosti. Ipak na predavanju dr Borisa Stojkovkskog „Marko Kraljević – od istorijske ličnosti do epskog junaka“, koje je održano u ponedeljak u klubu „Tribina mladih“ Kulturnog centra Novog Sada, zaključeno je da u legendama ima i negativnih elemenata, kao na primer njegove preljube u odnosu sa ženama. U našoj poeziji, poznat je kao junak koji se bori za hrišćansku veru i njegovo simbolično oružje je buzdovan, dok je u bugarskoj on heroj sa krilatim konjem.

Photo: Danijela Kisić

 

„Vrlo interesantno, pre svega zbog oblasti kojom je upravljao, našao je svoj odlesak u bugarskoj tradiciji. Bugari spominju da je imao krilatog konja Šarkoliju, čije je ime vrlo slično Šarcu, konju u srpskoj epskoj poeziji. Interesantno je da je imao izuzetno snažan kult među Srbima u Dalmaciji koji su ga nazivali Herkul”, kazao je Stojkovski.

Jedna od najpoznatijih priča vezanih za Marka i njegov nemoralniji život, nalazi se u zapisu pisara Dobre Dijaka. To je zapravo zapis na bogoslužbenoj knjizi koju je on prepisivao za jednog velikaša iz sela Kaluđerac, gde piše da je Marko vratio nazad svoju prvovenčanu ženu, a Todoru, Grgurovu ženu Hlapenu.

„Pretpostavlja se da je to učinjeno u nameri da se obezbedi mir u zemlji koji je tada, krajem 14. veka, bio nephodan. Kao zalog mira, morao je da vrati svoju ženu nazad, po želji njenog oca, a možda i nje same”, rekao je Stojkovski.

Marko Mrnjavčević je poticao iz ugledne porodice. Njegov otac Vukašin bio je najznačajniji velikaš za vreme vladavine cara Dušana, a 1365. se krunisao kao „Hrista Boga blagoverni kralj Vukašin” i vladao je sve do 1371. godine. Majka mu se u poveljama navodi kao Aljena (kasnije će evoluirati u Jevrosimu), ali detaljnijih istorijskih podataka o njoj nema.

„Njegovo poreklo je bilo vrlo značajno i visoko, jer su njegovi najbliži preci i srodnici bili najmoćniji srpski feudalci. Njegov stric despot Jovan Uglješa je bio gospodar Sera, a njegova žena Jelena, u monaštvu Jefimija, bila je prva srpska pesnikinja”, rekao je Stojkovski.

Za vreme vladavine cara Stefana Uroša V iz 1355. godine, Mrnjavčevići su bili najznačajnija vladarska kuća, a Marku je poverena važna uloga.

„Kada je 1360. izbio rat između Srbije i Dubrovnika, Marko kao čovek poverenja cara Uroša bio je na čelu tog diplomatskog poslanstva i dubrovački dokumenti iz ove godine jesu prvi pouzdani pisani trag o Marku u istorijskim izvorima. Iako nije sklopljen mirovni sporazum, on je uspeo da oslobodi trgovce koji su bili u zarobljeništvu i vrati ih nazad u Srbiju”, objasnio je predavač.

Neki istoričari smatraju da je namera njegovog oca Vukašina bila da zasnuje novu dinastiju Nemanjića koja bi nastavila da vlada Srbijom, ali Marko je nakon Maričke bitke postao osmanski vazal i nosio je kraljevsku titulu koju formalno niko nije priznao. Gospodario je Prilepom, koji je poznat i pod nazivom „Grad pod Markovim kulama”.

„Titulisao se identitčno kao i njegov otac ‘Hrista Boga blagoverni kralj Marko’ ili samo ‘blagoverni kralj Marko’. Mogao je da kuje svoj novac, pa se zbog toga smatra nezavisnim vladarom u srednjem veku, a kovao ga je i njegov brat Andrijaš.”

Predavanje je zavšeno prikazivanjem slika srpskih slikara Paje Jovanovića, Novaka Radonića, Mine Karadžić, Vladislava Titelbaha i Petra Meseldžija, kojima je Marko Kraljević poslužio kao inspiracija.